Lenacapavir ilacıyla ilgili test sonuçları, 2024’ün Temmuz ayında Dünya Konferansı’nda açıklandığında, tıp dünyasında coşku yaratmıştı. Söz konusu ilaç, AIDS ile mücadelede uzun yıllardır aranan çözüm olma potansiyeline sahip olması nedeniyle uzmanların umutlarını yeşertmişti.
Köln Üniversitesi Hastanesi bünyesindeki Enfeksiyon Koruma Merkezi’nin yöneticisi olan Clara Lehmann, o gün bu coşkuya yerinde tanıklık etti. Lehmann o gün edindiği izlenimleri, “Coşku içerisindeydim. Söz konusu veriler paylaşıldığında, salonda canlandırıcı bir atmosfer oluşmuştu. İnanılmaz bir duyguydu” sözleriyle anlatıyor.
Peki bu, haklı bir coşku mu? 1 Aralık Dünya AIDS’le Mücadele Günü’nde Lenacapavir’e ilişkin merak edilen soruların yanıtlarını derledik.
Lenacapavir’i özel kılan ne?
Retro virüsleri yok etme kapasitesine sahip, yani antiretroviral bir ilaç olan Lenacapavir, yanı sıra HIV virüsünün bulaşmasının ardından yapılan tedavilerde neredeyse yüzde yüz etkililik oranına sahip. Öte yandan ilacın hastaya yılda yalnızca iki kez enjekte edilmesi yetiyor. Örneğin Lenacapavir’e alternatif olarak görülebilecek Cabotegravir (CAB) ilacının 1 ila 2 ay arasında periyotlarla enjekte edilmesi gerekiyor. tedavisinde kullanılan bir diğer ilaç olan Truvada’nın ise, hap formunda her gün alınması gerekiyor.
Araştırmalarını Heidelberg Küresel Sağlık Enstitüsü’nde sürdüren Astrid Berner-Rodoreda, yeni bir ilaç olan Lenacapavir’in özellikle de AIDS’in tabulaştırıldığı aile çevresi ve sosyal ortamlarda hayatı kolaylaştırma potansiyeline sahip olduğunun altını çiziyor. Her gün hap alma zorunluluğunun birçok insan için sorun yaratabileceğine dikkat çeken Berner-Rodoreda, özellikle de virüsü kapan genç kadın ve kız çocuklarının, sorunlarına yılda yalnızca iki kez iğne olarak çözüm üretebileceğini ifade ediyor. Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Ortak Programı’na (UNAIDS) göre, kadınlar ve kız çocuklarında HIV insidansı hâlâ olağanüstü yüksek seviyelerde seyrediyor.
Lenacapavir ne zaman piyasaya çıkacak?
İlaç şirketi Gilead’ın gelecek vaat eden ilacının, HIV hastalarının tedavisinde kullanımına hâlihazırda Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde onay verildi. Ancak ilacı eczaneden satın almak henüz mümkün değil. İlacın satışa sunulabilmesi için önce üretici şirket, antiviral temas öncesi profilaksi (TÖP) için onay çıkmasını bekliyor. Onayın yakında çıkması bekleniyor.
Tüm umutlara rağmen, Lenacapavir’in AIDS ile onlarca yıldır süren mücadelede dönüm noktası olup olamayacağı sorusu, hâlâ belirsizliğini koruyor. Çünkü ilacın çığır açabilmesi için, hastalara yaygın biçimde enjekte edilmesi gerekiyor. Bunun sağlanması için de ilacın ödenebilir bir fiyata sahip olması şart.
Lenacapavir’in fiyatı ne olacak?
Ancak şu ana kadar bu durumun tam tersi geçerli. ABD merkezli şirket Gilead, ilaç için hasta başına en az 40 bin ABD Doları ödenmesini zorunlu kılıyor. Diğer ilaçlarla karşılaştırıldığında, bu, son derece pahalı. Diğer HIV ilaçları, yılda ortalama 650-750 dolara mal oluyor.
Gilead, söz konusu yüksek fiyatı, ilacın geliştirilmesi için uzun yıllar boyunca yapılan yatırımlarla gerekçelendiriyor. Ancak uzmanlar ve AIDS aktivistlerine göre bu fiyat kabul edilebilir değil. Berner-Rodoreda, Liverpool Üniversitesi’nden meslektaşı olan İngiliz farmakolog Andrew Hill’in yürüttüğü bir çalışmaya atıfta bulunuyor. Lenacapavir’in üretim maliyetine ilişkin bir araştırma yürüten Hill, ilacın fiyatının yüzde 30’luk bir kâr marjıyla bile yılda yalnızca 40 dolar civarında olması gerektiğini hesapladı. Bu, Gilead’ın koyduğu fiyatın binde biri.
Lenacapavir nerelerde satın alınabilecek?
Gilead hâlihazırda, ilacın gelecekte yoğunluklu olarak düşük gelirli insanların yaşadığı ülkelerde daha ucuza üretilip satılması için çeşitli jenerik ilaç üreticileriyle müzakereler yürütüyor. İlacın üretimi için gerekli olan lisans, Sahara Altı Afrika ülkeleri de dahil olmak üzere toplam 120 ülkede mevcut olacak. Öte yandan Arjantin, Brezilya, Meksika ve Peru gibi yurttaşların orta gelire sahip olduğu bazı ülkeler ise, ilaç buralarda test edilmiş olmasına rağmen, muhtemelen lisans bölgesine dahil olmayacak.
Berner-Rodoreda söz konusu şartların, ilacın yeterince yaygın hâle gelmesi için yeterli olmadığından yakınıyor. UNAIDS Direktör Yardımcısı Christine Stegling de benzer görüşte. Stegling, “Böylesine çığır açıcı yenilikler sayesinde yeni enfeksiyonların ortaya çıkmasına engel olunması, ancak ilaca mümkün olabilir” diyor.
Lenacapavir nasıl çalışıyor?
Bir çeşit “kapsid inhibitörü” olan Lenacapavir maddesi, HIV genomunun koni şeklindeki protein çeperinin işlevselliğini baltalayıp virüsün çoğalmasını engelleme kabiliyetine sahip. Bu, diğer antiretroviral maddelerin çoğunluğunun aksine, HIV virüsünün çok çeşitli evrelerinde gerçekleşebiliyor.
Küresel HIV riski ne kadar yüksek?
Uluslararası toplum kağıt üzerinde HIV epidemisini 2030 yılına kadar sonlandırmayı hedeflese de, bu hedefe ulaşılması pek gerçekçi değil. Bugün virüsü hâlâ 40 milyonu aşkın kişi bünyesinde taşırken, bunun 30 milyonu da tedavi görüyor.
Dünya genelinde kayıt altına alınan yeni HIV enfeksiyonları, 2010 ve 2021 yılları arasında yüzde 22 oranında düşüş gösterdi. Bunun karşısında, yeni bir UNAIDS raporuna göre, 2023 yılında yaklaşık 1,3 milyon kişi virüse yakalandı. Sahara Altı Afrika ve Güney Asya’da vaka sayısı giderek düşerken, Ort ave Doğu Avrupa, Orta Asya, Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da ise kayıt altına alınan vaka sayısı giderek artmaya devam ediyor.
Astrid Berner-Rodoreda, “Virüse engel olma konusunda büyük ilerleme kaydettiğimiz söylenemez. Bunu açıkça ifade etmek lazım. Eğer 2030’a kadar gerçekten de AIDS epidemisini bitirmek istiyorsak, yeni enfeksiyon sayısını gelecek yıl 370 bine düşürmek zorundayız” diyor.
HIV virüsünden kaynaklanan ölüm vakaları, 2010-2021 yılları arasında yaklaşık yüzde 40 oranında azaldı. 2023 yılında, AIDS’le bağlantılı hastalıklar nedeniyle yaklaşık 630 bin kişi hayatını kaybetti. Bu sayı, 2004 yılından bu yana kayıt altına alınan en düşük sayı olma özelliğini taşıyor.
İlaca alternatif var mı?
Yürütülen yoğun araştırmalara rağmen, henüz HIV’e karşı geliştirilebilmiş bir aşı mevcut değil. Bunun karşısında HIV virüsünü kapmayı engelleme kabiliyetine sahip bazı temas öncesi profilaksi ilaçları mevcut. Birçok ülkede bunların HIV vakalarının düşürülmesini sağladıkları gözlemleniyor.
Ancak fiyatı düşük bu ilaçlara şu ana kadar yalnızca yüksek refah seviyesine sahip ülkelerde erişim mevcut. Sıklıkla HIV oranlarının yüksek olduğu yoksul ülkelerde ise, bu ilaçlar oldukça pahalı. Son UNAIDS raporuna göre, 2023 yılında ilaca ihtiyaç duyan insanların yalnızca yüzde 15’i ilaca erişebildi.
